Birinci kere yayınlanan Plastik Atık Üreticileri Endeksi ve Minderoo Vakfı’nın tahlili fosil yakıt bazlı bakire polimer üreticilerinin ve bu şirketlerin yatırımcılarının bu krizin gerçek sorumluları olduğunu söylüyor.
Plastik şişelerden yüz maskelerine, tek kullanımlık plastiklerin neredeyse tamamı (yüzde 98’i) fosil yakıtlardan üretiliyor. Geri dönüştürülmesi çok sıkıntı olan bu tek kullanımlık plastikler dünya genelinde ve en büyük oksijen kaynağı okyanuslarda atık dağlarına neden olarak iklim krizini daha da berbatlaştırıyor. Geri dönüştürülmüş plastiğin toplam üretimdeki hissesi yüzde 2’yi geçmiyor.
Avustralya merkezli bağımsız sivil toplum kuruluşu Minderoo Vakfı’nın “Plastik Atığa Hayır” inisiyatifi kapsamında birinci sefer yayınladığı Plastik Atık Üreticileri Endeksi ise hangi şirketlerin ve bu şirketleri destekleyen yatırımcıların, plastik kaynaklı etraf krizinde ne kadar sorumluluğu olduğunu çarpıcı bilgilerle ortaya döküyor. “Ölçemediğimiz sorunu yönetemeyiz” anafikriyle hazırlanan raporda birinci sefer şirketler ve yatırımcıları tek kullanımlık plastik atık probleminden sorumlu tutuluyor.
Yalnızca 3 şirket, plastik atığın yüzde 16’sını oluşturuyor
2019 yılında yalnızca 20 polimer üreticisi dünya genelinde tek kullanımlık plastik atıkların yarısından fazlasının oluşmasından sorumlu. 100 şirket ise plastik atıkların yüzde 90’ını oluşturuyor. Rapordaki tahlile nazaran 2019 yılında oluşturulan 130 milyon metrik ton tek kullanımlık plastik atığın yarısından fazlasını 20 şirket oluşturdu. ABD merkezli ExxonMobil ve Dow listenin başındaki iki şirket. Çin merkezli Sinopec’le birlikte bu üç şirket dünyadaki tek kullanımlık plastik atıkların yüzde 16’sını oluşturuyor. Dünya genelindeki yaklaşık 300 polimer üreticisi, rapora nazaran çevreyi ve okyanusları tehdit eden plastik krizinin ana sorumlusu. Raporda bu şirketlerin dönüştürülmüş polimer yerine fosil yakıt temelli olan bakire polimer üretmeye devam etmeyi tercih etmesinin ne kadar atığın toplanabildiği, yönetilebildiği ve etrafa atık olarak sızdığı konusunda çok önemli sonuçları olacağı vurgulanıyor.
Büyük yatırımcılar ve bankalar da krizden sorumlu
Raporda, yalnızca plastik atığın üretiminden sorumlu olan şirketlere değil, bu şirketleri destekleyen kurumsal yatırımcıların sorumluluğuna da dikkat çekiliyor. Rapora nazaran 20 kurumsal varlık idaresi şirketinin plastik krizine neden olan polimer üreticilerinin ana şirketlerinde 300 milyar dolar büyüklüğünde pay yatırımı bulunuyor.
Rapordaki varsayımlara nazaran bunun 10 milyar doları tek kullanımlık plastiklerde kullanılan bakire polimer üretiminden geliyor. Dünyanın en büyük 20 bankası ise – bunlar ortasında Barclays, JPMorgan Chase ve Citibank birinci üçte – tahminen 2011 yılından bu yana bu polimer üreticilerine 30 milyar dolar kredi sağladı. Plastik atık problemini “köklü bir jeopolitik sorun” olarak niteleyen rapor siyasi iradenin tahlildeki değeri vurgulanıyor. Öte yandan bölümün varlıklarının iddiası yüzde 30’luk kısmı Suudi Arabistan, Çin ve Abu Dabi Buyrukluğu (Birleşik Arap Emirlikleri) devletlerine ilişkin. En büyük yatırımcı listesinde bu ülkeler listenin birinci üçünü oluşturuyor.
Kesim şeffaf değil, kapasiteleri yüzde 30 artacak
Bu kirliliğin ana kaynaklarından biri olarak gösterilen fosil yakıt temelli bakire polimer üretim kapasitesinin ise gelecek beş yılda yüzde 30’un üzerinde büyümesi bekleniyor. Raporun müellifleri plastik kesiminin dünya genelinde çok az düzenlemeye tabi olduğunu ve onyıllardır çok sonlu bir şeff afl ıkla faaliyet gösterdiğine dikkat çekiyor ve şöyle diyor: “Bu şirketler tek kullanımlık plastik krizinin kaynağı: Petrol, doğalgaz ve kömür üzere fosil hammadelerden üretilen yeni “bakire” polimerler plastik iktisadının “alyap- at” dinamiğini daha da güçlendiriyor.”
2050 yılında emisyonun yüzde 5-10’unu oluşturacaklar
Raporun müellifleri tek kullanımlık plastik atıkların büyük bir çoğunluğunun atık idaresi sistemleri zayıf olan gelişmekte olan ülkelerde etraf kirliliğiyle sonuçlandığına dikkat çekerek 2050 yılına gelindiğinde plastiğin toplam karbon emisyonlarının yüzde 5 ila 10’unu oluşturacağını öngörüyor. 130 milyon metrik ton plastik atığın 5-13 milyon metrik tonunun her yıl okyanuslara atılarak hem yabanî ömrü hem de okyanusların karbon yakalama yetisini zedelediği belirtiliyor.
Hilal Sarı/Dünya