Prof. Dr. Uğur Emek, yap işlet devret tekniğiyle yapılan otoyollarda ve köprülerde dolar cinsi fiyatların ABD enflasyonu kadar artacağını söyledi.
ABD’de nisanda tüketici enflasyonunun yıllık yüzde 4,2 ile 13 yılın doruğuna yükselmesi, tüm dünya ile birlikte Türkiye’yi de etkiliyor.
ABD’de geçen sene mayıs ayında yıllık yüzde 0,1’e kadar gerileyen enflasyon, Ağustos 2008 sonrasının en yüksek düzeyine ulaşırken, ABD’de hazine tahvili faizleri yükseldi.
ABD’de finansal şartların sıkılaşacağı telaşıyla tüm dünyada borsalarda sert satışlar görülürken, gelişen ülke para üniteleriyle birlikte TL’de de paha kaybı görüldü.
2020’yi 7,43 düzeyinde kapatan dolar/TL bugün 8,50’yi görürken, yılı 9,13 ile kapatan euro/TL’de de bugün 10,27 ile rekor düzeylere yaklaşıldı.
Türkiye’nin uzun yıllardır kurtulamadığı ve son yıllarda giderek artan enflasyon probleminin, önümüzdeki aylarda ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerin de başını ağrıtması beklenirken, bu durumun Türkiye üzere yüksek dış borcu, yüksek döviz cinsi yükümlülükleri ve düşük rezervi olan ülkeleri derinden etkileyecek sonuçları olacak.
1- DOLAR CİNSİ BORÇLANMA MALİYETLERİ
Türkiye’nin 1 yıl içinde döndürmesi gereken dış borcu şubatta 192 milyar dolarla rekor kırdı. Üstüne 37 milyar dolarlık da cari açık eklendiğinde 1 yıllık finansman muhtaçlığı yaklaşık 230 milyar dolara ulaşıyor.
Dış borçların döndürülmesi için dış borçlanmaya gereksinim var fakat ABD’de enflasyonun artması, dolar cinsi borçlanma maliyetleri de artırıyor. Türkiye’nin yüksek risk primi nedeniyle aslında benzeri ülkelere nazaran yüksek olan dolar cinsi borçlanma maliyetlerinin önümüzdeki devirde ülke risk primi düşmezse artması beklenen.
2- TL ENFLASYONU VE DÖVİZ CİNSİ BORÇLAR
TL’nin döviz karşısındaki paha kaybı, halihazırda nisanda yüzde 17,14 ile iki yılın doruğuna yükselen enflasyon için üst istikametli yeni riskler oluşturuyor.
Gerçekten, Merkez Bankası’nın (TCMB) enflasyon raporuna nazaran, 2020 yılını yüzde 14,6 oranıyla kapatan enflasyona, döviz kurlarındaki artışın katkısı 6,2 puan olmuştu.
TCMB, son enflasyon raporunda 2021 sonu enflasyon beklentisini yüzde 9,4’ten yüzde 12,2’ye yükseltirken, 2,8 puanlık artışın 1,8 puanla büyük kısmının kur ve ithalat fiyatları artışından geldiğini açıkladı.
Öte yandan, Türkiye’de finansal kesim dışındaki firmaların döviz durum açığı, şubat prestijiyle 155,3 milyar dolar düzeyinde.
2020 sonunda ulusal gelirin yüzde 62,8’ine ulaşarak rekor kıran 450 milyar dolarlık dış borç de eklendiğinde, kur artışının, gelirinin büyük kısmı TL olan kamu ve özel kesime getirdiği ek yükler daha net görülebilir.
3- YAP İŞLET DEVRET MALİYETLERİ ARTACAK
Türkiye’nin sol yıllarda en çok konuştuğu hususlardan biri, devletin yüksek döviz cinsi gelir garantisiyle ve dövizle hesaplanan fiyatlamalarla özel kesime yaptırdığı yap işlet devlet projeleri.
Son yıllarda birçok otoyol, köprü, santral, hastane ve havalimanı bu halde yapıldı.
Bu projeleri üstlenenler, büyük oranda döviz cinsi kredilerle yatırımları yaparken, devlet de döviz cinsi yükümlülük altına girdi.
Mevzuyu yakından takip eden uzmanlardan Prof. Dr. Uğur Emek, yap işlet devret projeleriyle devletin 157 milyar dolar şartlı yükümlülük altına girdiğini belirtiyor.
Bu halde yapılan ulaştırma projelerinde geçiş fiyatları ve garanti ödemeleri döviz cinsinden hesaplanırken, fiyatlar yılda iki sefer “güncelleniyor”. Güncelleme yaparken döviz kurlarındaki değişimle birlikte ABD tüketici enflasyonu da dikkate alınıyor.
Prof. Dr. Emek, ABD’de enflasyonun yüzde 4,2 ile 13 yılın tepeye ulaşmasının, kur artışıyla birlikte hem geçiş fiyatlarına hem de devletin ödeyeceği garanti fiyatlarına ABD enflasyonu kadar artırım yapılması manasına geldiğini belirtiyor.
Osmangazi Köprüsü’nü örnek veren Emek, “Bu köprüden geçişte mukaveleye nazaran fiyat başlangıçta 35 dolardı. Yıllar içinde ABD enflasyonu kadar zamlanarak son olarak 41 dolara gelmişti. ABD’de enflasyonun artması, 41 doların daha süratli artması manasına gelecek” dedi.
Emek, kimi projelerde euro cinsi fiyatlama olduğunu, onların da euro bölgesi enflasyonuna nazaran artış gösterdiğini lisana getirdi.
Emre Deveci/Sözcü