Tam fiyatı aslında 126,3 Milyar dolar olan kamuoyunda ise “128 Milyar dolar” olarak bilinen sıkıntıyı ortaya çıkaran Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Kerim Rota, paranın nasıl yok edildiğini yazdı. Aslında Türkiye Merkez Bankası rezervlerinin satıldığını ve bu satışın boyutunun vakit içinde 128 milyar dolara yaklaştığını birinci olarak eski bankacı Kerim Rota’dan öğrendi.
Rota, 2018’den beri yazılarıyla bu mevzuyu detaylarıyla inceledi ve anlaşılır bir lisanla anlattı. Bugün Gelecek Partisi’nde siyasete atılan Rota, dün tartışmaların büyümesi ve 128 milyar doların yine gündeme gelmesi üzerine oldukça detaylı bir yazı daha yazdı, yazıda mevzuyu anlatmakla kalmadı, sorunun tarihçesini de özetledi.
Rota, Para Tahlil sitesindeki “‘Rezerv kaçağı’ nasıl ortaya çıktı?” başlıklı yazısında, Merkez Bankası’nın rezervlerinin aslında 128 milyar dolar yerine aslında 126,3 milyar dolar olduğunu hatırlattı.
CHP’nin “128 milyar dolar nerede?” kampanyasıyla bahsin tekrar gündeme geldiğini vurgulayan Rota, “Bu mevzuyu en başından bu yana takip eden ve hakkında yazılar yazan biri olarak problemin benim hafızamdaki gelişimi şöyle oldu” diyerek yazısını sürdürdü:
1- 2019 başında TCMB faizi %24 iken, bankalar “yukarılardan gelen tavsiye”ile mevduatta %20,50’nin üstüne çıkamıyordu. Böylelikle enflasyon o periyot %20 iken, net getirisi %17’lere düşen TL mevduat sahipleri, tercihlerini döviz almak tarafında kullanmaya başlamıştı. Birebir periyotta kamu bankalarının piyasada olağandışı formda döviz satışı yaptığı konuşulmaya başlandı. Mahallî seçimler kapıdaydı. Hükümet TCMB’nin para siyasetini mevduat tavanı ile etkisiz hale getiriyor, tıpkı vakitte dövizin yükselmesini ise belgisiz bir kaynaktan gelen dövizlerle kamu bankaları eliyle önlemeye çalışıyordu.
2- İşi bilen ekonomistler ve yabancı medya hususun peşine düştü. Ekonomist Haluk Bürümcekçi 21 Mart 2019’da Bloomberg’e TCMB rezervlerinde anlaşılamayan bir düşüş hesapladığını ve TCMB tarafından buna açıklık getirilmesi gerektiğini söyledi. TCMB bu net soruya karşılık vermek yerine “rezerv biriktirme siyasetine devam ediyoruz” açıklaması yaptı.
3- T24’den Barış Soydan 23 Mart 2019’daki yazısında bu mevzudaki soru işaretlerinden bahsetti.
4- Haluk Bürümcekçi 1 Nisan 2019 tarihli bülteninde “Rezerv kaçağı” başlığı altında mevzuyu bu sefer ayrıntılı tahlil etti.( Ek 1) 28 Aralık 2018 ile 22 Mart 2019 ortasındaki üç aylık devirde 11,5 Milyar dolara yakın “rezerv kaçağı” olduğunu bilgilerle ortaya koydu.
5- Türkiye’ye milyarlarca dolar yatırım yapmış yabancı yatırımcılar mevzuyu anlamaya başladılar. Financial Times’da 18 Nisan 2019 tarihinde bir yazı çıktı. Bu yazıda Financial Times, TCMB bilançosunda borç alınan döviz ölçüsünün artışına karşın rezervlerin düşmesini sorguladı. TCMB gazetenin sorduğu sorulara da yanıt vermedi.
6- Uğur Gürses 30 Nisan 2019 enflasyon raporu toplantısında o zamanki lider Murat Çetinkaya’ya TCMB’nin rezervlerinden eksilen meblağı ve mevduat faizleri üzerinde uygulanan yönlendirmeyi sordu. Lider bu soruyu genel geçer cümlelerle geçiştirdi. Bundan sonraki bir çok enflasyon raporu toplantısında da yabancı medya ajansları ve uzmanlar yeni lider Murat Uysal’a da bu soruyu daima sordu ve her seferinde yanıtsız kaldı.
7- Ben 12 Mayıs 2019’da bu bahisleri net bir formda eleştiren bir tweet paylaşımı yaptıktan sonra, aylık olarak rezevlerdeki eksilme ve sapmayı Haluk Bürümcekçinin bilgilerini kullanarak 18 ay boyunca yayınladım.
8- Temmuz 2019’da TCMB lider değişimi olup, Murat Uysal’ın gelmesi sonrası TCMB’deki “rezerv kaçağı” sızıntısı tabiri caizse boru sınırına bağlandı. Hükümet istediği ölçüde dövizi istediği tarihte sorumsuzca çekmeye başladı. Bu bahiste yeni liderin gelişi ile Hazine ile TCMB ortasındaki “döviz çekme” protokolünün yenilenerek kolaylaştırıldığı hatta geçmiş süreçlerin de “kitabına uydurulduğu” konuşuldu. T24’den Barış Soydan bir yazısında bu protokolden bahsetti.
9- 2 Kasım 2019’da mevzunun daha düzgün anlaşılabilmesi için Haluk Bürümcekçi’nin bilgilerini kullanarak www.paranaliz.com sitesinde “Con Ahmet’in devranı daim makinesi döviz piyasasında” yazımı yazdım. Akabinde “Başını acemi berbere teslim eden, pamuğunu cebinden eksik etmez” ve “Dövizde rıfkı ve son iki kimde kalacak?” yazılarım ile ikazları yapıp (Ek 2) daha geniş bölümlerin bu akıllara ziyan mekanizmayı anlamasına yardımcı oldum.
PANDEMİNİN “P”Sİ ORTADA YOKKEN SATILAN 33 MİLYAR DOLAR…
Rezerv işinin kronolojik kısmını burada noktalayalım. Aşağıda Haluk Bürümcekçi’nin hesaplama tablosunu görebilirsiniz. Bu hesaba nazaran satılan 126,3 Milyar doların 33 Milyar doları 2019’da, 93,3 Milyar doları 2020’de satıldı.
Haluk Bürümcekçi 2020 Temmuz ve Ağustos’da Hazinenin YP bakiyesini kamu bankalarına kaydırması nedeniyle gerçek müdahale meblağını “en az 126,3 Milyar dolar” olarak hesaplamaktadır
* 2 yıllık toplam fark 140 Milyar usd olsa da, Haluk Bürümcekçi 2020 Temmuz ve Ağustos’da Hazinenin YP bakiyesini kamu bankalarına kaydırması nedeniyle gerçek müdahale meblağını “en az 126,3 Milyar dolar” olarak hesaplamaktadır.
Buraya kadar dünyada pandeminin “P” si yokken 2019 yılı toplamında 33 milyar doların satıldığını not edelim. Aslında bu bahis bugünkü kadar ilgi görmezken bile, TCMB’nin 2019 yılında yurtdışı ve yurtiçinden birçok soruyla karşı karşıya kaldığını görebilirsiniz. Münasebetiyle TCMB ve hükümetin bu yanlıştan dönme talihi aslında daima vardı, lakin yapmadılar. İktisat idaresi piyasalara karşı açtığı savaşta mevzi kaybettikçe hırsının kurbanı oldu. Kusur yanılgıyı doğurdu. Tıpkı kaybettikçe rulet masasından kalkmak istemeyen bir kumarbazın psikolojisi üzere.
MEZARLIKTA ISLIK ÇALANLAR…
TCMB kapı gerisinden döviz sattıkça, faizleri yapay olarak baskıladıkça dövize olan talep arttı. Bunun bu türlü olacağını varsayım etmek bir banka hazinesinde 3-5 ay çalışmış biri için bile çok kolayken, koskoca devlet düzeneğinde bir kişi bile çıkıp bu meczupluğu durduramadı. TCMB lideri, yardımcıları, PPK üyeleri, danışmanlar, Finansal istikrar komitesi üyeleri üzere koskoca unvanlar taşıyan bireyler ya cehaletlerinden sustular, ya da birilerinin hışmından korkup mezarlıkta ıslık çaldılar. Satılan rezervlerin çok büyük kısmı daha evvel Türk Lirasına güvenen, fakat bu işlere girişen yeni iktisat idaresine inancı kaybolan yurtiçi yerleşiklere ve yurtdışı portföy yatırımcılarına gitti.
PANDEMİ İLE ŞAŞAN ‘SEÇİME KADAR GÖTÜRÜR” HESAPLARI…
Pandemi Türkiye’ye gelince aslen 2023 seçimlerine kadar yönetim edebilecek olan “Con Ahmet’in dönemi daim makinesi” 6 ay içinde çatladı. Hükümet pandemi nedeniyle düzgün bir toplumsal dayanak program uygulamak yerine, tek bildiği iş olan faizleri yapay olarak düşürüp, yeni bir kredi balonu şişirmeye başladı. Dayanağa muhtaçlığı olan mecburi kredi kullandı, krediye muhtaçlığı olmayanlar da düşük faizlerden faydalanmak için kredi kullandı.
Hatta kredi kullanıp döviz ve altın almasınlar diye bankalar bir işe yaramayacağını bile bile müşterilerine taahhütname imzalattılar. İktisat idaresi dövize olan talebi, rezervlerini daha ağır satarak baskılamaya çalıştı. 2020’de toplamda 93,3 Milyar dolar satıldı.
FİNANSAL KUMAR MASASINDA “ÜTÜLENLER”…
Öykü 2020 Kasım ayında Hazine ve Maliye bakanının ve TCMB Liderinin meskenlerine dönmeleri ile son buldu.
Bugünlerde iktidara yakın birileri ortaya çıkıp bu rezervlerin “cari açığın karşılanması” için, “Türkiye’nin ithalat yapabilmesi “için, “pandemide vatandaşa destek” için yahut “vatandaşın döviz talebi”için satıldığını sav ediyorlar. Bunun kocaman bir palavra olduğunu baştan yazalım. Bu tezleri ciddiye alıp üzerinde tartışmak gereksiz olsa da, 2003-2020 ortasındaki cari açık verilmeyen tek yıl olan 2019 yılında bu düzenek ile 33 Milyar dolar satıldığını not edelim.
Halbuki 2003-2018 ortasında verilen birikimli 540 milyar dolar cari açığa karşın, TCMB swap sonrası net rezervleri birebir periyotta 30 milyar dolar arttı.
Birebir halde yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduatları 2003-2018 ortasında 50 Milyar dolardan 160 Milyar dolara yükselirken de TCMB net rezervi arttı.
Para şurası ve kur çıpalaması rejiminde olmadığı sürece hiç bir ülke Merkez bankasının piyasaya döviz sağlama taahhüdü yoktur. Hiç bir ülke Merkez bankası döviz rezervlerinin hepsini, hatta fazlasını ülkede bir savaş yahut temel gereksinim materyali krizi üzere bir durum olmadığı sürece kullanıma sürmez. Hiç bir Merkez bankasının döviz piyasalarına müdahalesi aylarca sürmez. Bugün Türkiye’de uzun yıllar bakanlık yapmış şahısların Türkiye’nin hangi döviz rejiminde olduğunu bile bilmediğini görüyoruz.
Bu bahisteki tek gerçek, faiz ve dövizi birebir anda denetim etmek üzere imkansız birşeyi başarmak ve hür piyasa ile girilen savaşı kazanmak için vatandaşın parası ile finansal kumar oynandığı ve kaybedildiğidir. İşin acı tarafı hala bu masaya dönme hevesi ile yanıp tutuşanlar var.
TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK FİNANSAL SKANDALI…
TCMB direkt yaptığı döviz müdahalelerini günlük olarak açıklar(dı). TCMB’nin kendi sitesinde son direkt döviz müdahalesi 23 Ocak 2014 tarihini taşıyor. Bu tarihten sonra piyasaya direkt bir döviz satışı yapmadığını sav ediyor. Meğer biliyoruz ki 2019 başından 2020 Kasım ayına kadar 126,3 Milyar dolar satıldı.
Bu işin karar vericisi olmadığını bilmemize karşın tüzel sorumlusu TCMB. Eski üç lider bu husustaki sorulara daima kaçamak karşılıklar vermişti. Yeni liderin da o denli devam etmesi beklenen. Hasebiyle TCMB kurumsal bir duruş ve açıklama getirmediği sürece bu husus siyasetin gündeminden çıkmayacak ve TCMB’nin saygınlığını zedelemeye devam edecek.
Benim “Türkiye’nin en büyük finansal skandalı “olarak isimlendirdiğim bu rezerv sıkıntısı ileride makûs idare örneği olarak makalelere ve kitaplara bile mevzu olacak.
KİME NE KADAR SATILDIĞINI BİLMEK KÂFİ Mİ?..
Üzerinde kuşku olan süreçlerin ayrıntısı gün gelecek açıklanacak. Bugünkü iktidar periyodunda olması sıkıntı görünmekle birlikte bu kadar “itibar açığı” biriktiren bir Merkez Bankasının neyi ne vakit yapmak zorunda kalacağı da belirli olmaz.
Bu düzeneğin sorumluları kesinlikle gün gelip hesap vermek zorunda. Fakat o gün geldiğinde piyasa aktörleri ve muhalefet hangi bilgilere sahip olmalı ki gerçek gün ışığına çıksın?
Daha evvelki direkt döviz müdahalesi bilgilendirmeleri TCMB’nin yalnızca hangi gün bankacılık sistemine ne ölçüde döviz sattığını içeriyordu.
Halbuki artık ortada “saklanmak” istenen bir şeyler olduğunu biliyoruz. Bu durumda bu hususlarda deneyimi olan biri olarak aşağıdaki ayrıntılar açıklanmadan bu bahiste gerçek bir aydınlanmanın olamayacağı kanısındayım.
1- TCMB hangi kuruma hangi tarihte, ne ölçüde ve fiyattan döviz satışı yaptı?
2- Alan kurum/kurumlar bunu birebir tarihlerde kime sattı? Bilançolarında kalan fazla varsa bunu ne yaptılar?
3- Bu satışlar ortalama olarak ve tek tek süreç olarak hangi fiyattan yapıldı?
4- Bu kurum/kurumlardan döviz alan kamu bankaları tıpkı gün içersinde döviz piyasasına hangi fiyattan ne kadar döviz sattı?
5- Kamu bankaları tıpkı gün içerisinde belirli bir ölçünün üzerinde talep eden müşterilerine hangi fiyattan ne kadar döviz sattılar?
6- Kamu bankalarının o günkü alış maliyetinden daha düşük fiyattan yapılan satışlar varsa bunlar kimlere yapıldı?
7- Alan bankaların o günlerde TL üzerine açtıkları türev durumları nelerdi?
Son olarak bu 2 yıllık müddette ülkemizin en büyük kaybının harcanan 126,3 Milyar dolardan daha çok TCMB’nin kaybettiği prestiji, şeffaflığı ve hesap verebilirliği olduğunu düşünüyorum. Onu geri kazanmak bu döviz rezervlerini geri toplamak kadar güç olacak.