Hafta sonu Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, iç siyasetin gürültüsü ortasında pek dikkat çekmeyen bir konuğu vardı.
Birgün gazetesinden Bahadır Özgür’ün haberine nazaran Kolombiya Cumhurbaşkanı Ivan Duque gelmiş, terörle gayret, ticaret ve mülteci hususlarında görüşmeler yapmıştı. Fakat flaş haberi kendi Twitter hesabından duyurdu.
Kolombiya’daki en büyük yatırıma sahip Türk şirketi olan Yıldırım Holding’in, liman ve lojistik yatırımlarını ikiye katlayacağını müjdeliyordu.
Kıymetli bir haberdi. Çünkü, Yıldırım Holding’in ismini son bir yıldır mütemadiyen uyuşturucuyla birlikte işitiyoruz. “Nihai durağı Mersin Limanı olan kokain yüklü konteyner…” diye başlayan operasyon haberlerinde, çıkış noktası olarak şirketin işlettiği Ekvator, Peru ve Malta limanlarının ismi sıkça geçiyor.
Şirket elbette reddediyor ve 2016’dan beri limanlarında yakalanan kokain ölçüsünün 9 kat arttığını, kendi misyonlarının yalnızca işletmeyle sonlu olduğunu söylüyor. Haklarında rastgele bir soruşturma da bulunmuyor.
Aslında o kadar fazla liman işletiyor ki, rastgele bir karanlık ticaretin oralara uğramaması neredeyse imkansız üzere. Latin Amerika’dan İskandinavya’ya, İber yarımadasından Akdeniz ve Marmara’ya tam 10 ülkede 22 limanı bulunuyor zira. Devasa bir global lojistik ağı demek bu. Üstelik 10 yıl üzere kısa bir müddette inşa edilmiş bir ağ.
Uyuşturucu yasal açıdan şimdi bir muamma. Lakin Türkiye’den çıkmış bir ‘liman imparatorluğunun’ kendisi, başlı başına dikkat cazip değil mi? Türkiye tarihinin tahminen de en tartışmalı yıllarına denk gelen, içeride inşaat-ihale ile semirenlere alışkın olduğumuz, ancak Çin’in gölgesindeki global lojistik alanında sergilenmiş bu yatırım başarısı, sonuna kadar incelenmeyi hak ediyor doğrusu.
İnceleyelim öyleyse… Hangi parayla inşa edildi lojistik imparatorluğu?
Birinci sermayenin kaynağı o kadar önemli ki, orası berraklaştığı anda bir ülkeyi, bir toplumu yıkıma sürükleyen birinci ‘günahı’ da görürüz. Hele Türkiye kapitalizminde gasp, soygun, el koyma, talan sermayenin doğum lekesi üzeredir. Yıldırım Holding’in büyümesinin temelinde de bir özelleştirme talanı var.
Ülkenin doğal bir zenginliği, siyaset eliyle bir şirkete transfer edildi; orada yaratılan para, iflas noktasındaki Lübnanlı bir aileye can suyu yapıldı ve dizi dizi limanlar global bir girişimcilik başarısıymış üzere yutturuluyor artık.
Halbuki özelleştirmeden vergi cenneti adalarında kurulmuş şirketlere uzanan melanet bir çark duruyor karşımızda. O çarkı işleten önemli bir kaynak da, AKP devri hissesine yer üstündeki beton yığını düşen fukara Elazığ’ın, yer altında yatan milyar dolarlık zenginliğinin özelleştirme sondajıyla çıkarılıp, yurtdışına transfer edilmesiyle sağlandı işte.
Sivaslı İsmail nasıl Robert oldu?
Yıldırım Holding’in Lideri Robert Yıldırım, 1961 Sivas Hafik doğumlu bir esnaf çocuğu. Samsun’a taşınıp akrabalarla paydaşlık kurma, İTÜ’nün akabinde ABD’de eğitim alma derken, “iş bulman kolay olur” diyen Çinli arkadaşının tavsiyesine uyup, ‘İsmail’ olan ismin ‘Robert’ olarak değişmesiyle cebe konulan ABD vatandaşlığı…
1993’te Türkiye’ye dönüyor ve Rusya’dan kömür ithalatına başlıyor. Nedeni belgisiz bir uyuşmazlık sonucu Rusya ambargosu yiyince dümeni Çin kömürüne kırıyor.
Yıldırımları bir kömür tüccarı olmaktan çıkarıp sermaye kümesi haline getiren sıçrama ise özelleştirmeyle gerçekleşiyor.
AKP periyodundaki yıkımın nedeni aranıyorsa şayet, kesinlikle özelleştirmeye bakmak lazım zati. Hele bir Eti Holding yağması var ki üzerine gidilse, Türk Telekom soygunu yanında çerez kalır!
2004-2006 ortası Eti Gümüş SSS Yıldızlar Holding’e, Eti Bakır Cengiz Holding’e, Eti Krom ise Yıldırım Holding’e satıldı. Depolanmış milyonlarca dolarlık eser, toprağın altındaki milyar dolarlık rezervler, kasalardaki nakit para, makine, ekipman, bedelli topraklar vs. ile kıyaslandığında, ödenen paraların komikliği utanç vericiydi.
Eti Krom 14 Eylül 2004 günü işlemeye hazır 2 milyon ton rezervi, binlerce dönüm arazi üzerine konseyi 2 adet ferrokrom tesisi ve İskenderun Limanı’ndaki yeriyle birlikte, 52,2 milyon dolara Yıldırım Holding’in oluyordu. Özelleştirme ganimetine birebir yıl elde edilen Gemlik Gübre Sanayi ile Beykoz Kundura Fabrikası’nı da ekleyelim. STFA’dan Sedef Limanı’nı satın alarak denize açılıyor; sonrasında Gebze, Gemlik’i portföyüne katıp kollarını 2010’dan itibaren dünya limanlarına uzatıyordu. Krom işletmeleri ise Kazakistan, İsviçre ve Arnavutluk’a taşmıştı.
Nasıl başardı bunu pekala? Buradan lojistik alanında tanınmış Lübnanlı bir ailenin öyküsüne geçelim…
Saade ailesi bugün dünya konteyner nakliyatının en büyük şirketlerinden CMA CGM’nin sahibi. Suriye doğumlu Jacques Saade, 1950’li yıllardan itibaren Lübnan-Lazkiye ortasındaki babasından kalma nakliyeciliği Marsilya limanına kadar bağladı. Vietnam Savaşı’nda ABD ordusuna özel ürettiği konteyner sayesinde önü açıldı ve 1978’deki Lübnan savaşıyla birlikte işinin merkezini bütünüyle Fransa’ya taşıyıp, Compagnie Maritime d’Affretement’i (CMA) kurdu. 1996’da Fransa’nın tarihi nakliyecilik şirketi Compagnie Generale Maritime’yi (CGM) satın alarak atılım yaptı. Çin’in global iktisada eklemlenmesiyle coşan lojistik bölümünde, arka arda pek çok satın alma daha gerçekleştirdi. Öyküsü oldukça uzun. Birazını özetleyebildik yalnızca.
Ancak 2009 krizi, lojistik bölümünü vurup global çapta çöküşe yol açınca, Saade ailesinin kredilerle büyüttüğü şirketi de milletlerarası finans oligarşisine yem olmanın eşiğine geldi. Tam o sırada gökten inmiş bir meleğin eli üzere, Robert Yıldırım’ın eli, güç durumdaki Lübnanlı aileye uzanıverdi. Daha doğrusu hangi el kimin eliydi, orası biraz gizemli.
2010-2014 ortası 1 milyar dolara yakın kaynak Yıldırım tarafından bu global lojistikçiye enjekte edildi. Böylelikle 2009 krizinin yarattığı konsolidasyonda 20’den yaklaşık 7’ye inen global lojistik inhisarı piramidinde doruğa, Türkiye’den sağlanan can suyu sayesinde CMA CGM yerleşiyordu. Şirketin başına 2018’de oğul Rodolphe Saade geçiyordu. 2020 yılında verdiği bir röportajda, Yıldırım’ın sermaye katkısının dönüm noktası olduğunu söylüyordu. Karşılığı yüzde 24 pay ile Robert Yıldırım’ın da ailenin yanına oturması oldu. AB ve Ortadoğu’da siyasi lobisi kuvvetli, Fransız devletinin nişanlarını omuzunda taşıyan, ünü dünyaya yayılmış bir ailenin kesimiydi artık.
Şimdilik burada keselim. Daha Çin’e akan krom rezervleriyle, oradan gelen paranın özelleştirmeden çabucak sonra Marshall, Virgin Adaları ve Malta’da kurulan off shore şirketlerine aktığına dair argümanlara, mahkemelere taşınmış dava evraklarına da bakacağız. Yalnızca sıkıntının kriminal bir olay olmadığını vurgulayalım.
Tıpkı Hariri-Türk Telekom bağında olduğu üzere çabucak her özelleştirmede yerli-yabancı birtakım aileler gönenirken, Türkiye’nin tıpkı oranda fakirleşmesi, toplumsal yapısının daha da bozulması tesadüf mü? Sorun birkaç yıllık ekonomik istikrarsızlıkla, iktidarın yanlış tercihleriyle mi hudutlu; yoksa, sistemli işleyen aşağıdan üste, içeriden dışarıya hızlandırılmış bir servet ve sermaye transferinin yıkıcı sonuçlarını mı yaşıyoruz?
Talan ve sömürü kavramsal, soyut süreçler değildir. Aleni, gözümüzün önünde, maddelerin ve siyasetin müdafaası altında işler. Hatası, yozlaşmayı, çürümeyi, fukaralığı gizemli, karanlık dehlizlerde filan aramaya gerek yok. Görmek için fevkalâde servet artışlarının üzerini biraz kazımak kâfi. Temel hata orada yatıyor zira.
İşte başından sonuna Eti Krom’un kıssası de bu türlü. Ülkedeki sömürü ve talanın aldığı türlü biçimleri gösteren bir iktisat politik dersi üzere. İncelemeye devam edeceğiz…