?Rona Beyefendi, Balıkesir ile özdeşleşmiş bir iş adamısınız. Oradan başlayalım mı?
Balıkesirli bir aileden geliyorum. Dördüncü jenerasyon Balıkesirliyim. Dünyanın ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yatırımlarımız var. Ancak Balıkesir’den kopmadık. Ticari merkezimiz Balıkesir’de. Balıkesir’in ekonomik, toplumsal ve siyasi hayatıyla yoğrulmuş bir aileyiz. Hem anne hem baba tarafından göçmeniz. Birinci geldiğimiz vakit Yırca köyüne yerleştirmişler bizi. Bugün de Soma’ya bağlı bir yerleşim yeridir Yırca. Sonra Balıkesir’e intikal etmişiz. Yırcalızadeler, Soyadı Kanunu çıkınca Yırcalı soyadını almışlar.
Sanayiciliğimiz oldukça eski. 50 yıldan fazla müddettir iş hayatının içindeyim. Oğullarımla birlikte işleri yürütüyorum. Sabah işe gelip akşam ayrılan bir şahısım. Benim yaş grubumdakilerin yüzde 95’i emekli olmuş vaziyette. Ben de bunu çok düşündüm fakat şimdilik bu türlü devam ediyorum.
Ayrıyeten odalar ve başka sivil toplum kuruluşlarında da epey faalsiniz.
1970 yılında Amerika’dan tahsilden döndüm. Askerliğimden sonra 1973 yılından beri odaların ve borsaların içinde bir hayatım oldu. Bu benim tercihimdi. Hala DEİK’te devam ediyorum. İş hayatımın başından itibaren Odalar Birliği topluluğunun içinde oldum. 1981’de Balıkesir Sanayi Odası’nı kurdum. Ondan sonra da Odalar Birliği topluluğu içinde oda başkanlığı ve Odalar Birliği idare konseyi üyeliği, lider yardımcılığı, en sonunda başkanlığını da yaparak ayrıldım. Çalışmalarımı memleketler arası topluluğa taşıma imkânım oldu. Paris merkezli International Chamber of Commerce’de Rahmi Koç’tan sonra görev almak imkânı olan ikinci Türk’üm. Onun paralel kuruluşu durumundaki Dünya Odalar Federasyonu’nda da başkanlık yapan birinci Türk olmak erdemine ulaştım.
Bugün genç arkadaşlarımızın bu çeşit sivil toplum kuruluşlarına fazla vakit ayırmadığını görüyorum. Bunun çok mahzurlu olduğunu düşünüyorum. Natürel bu bir tercih sıkıntısı. Bu aktiviteler çok fazla vakit alan aktiviteler elbette. Bugün de TEMA’daki mütevelli heyeti üyeliğimi ve Türk Eğitim Vakfı’ndaki (TEV) idare şurası başkanlığımı hala devam ettiriyorum. Bunları toplarsanız hem çok seyahat icap ediyor hem de çok vakit ayırmak gerekiyor. Bunu yaparken alışılmış insanların kendi ailesinden ve kendinden vakit çalmayı dengelemesi lazım. Ben bunu pek yapamadım. Bu işleri yaparken kendime ve aileme çok vakit ayıramadım. Geriye dönüp baktığım vakit sanki bu işleri biraz daha istikrarda tutmak imkânım olmaz mıydı diye daima düşünürüm. Onun için bugün gençlere “Kendinize vakit ayırın. Ailenize vakit ayırın. Kendi ana işinizin de yanında birtakım şeylere kesinlikle vakit ayırın” diye devamlı söylerim. Bu ortada olağan gerek Odalar Birliği’nde gerek Dünya Odalar Federasyonu’ndaki görevlerim sırasında birçok beşerle tanışma imkânım oldu iş dünyasından. DEİK’teki İcra Heyeti Başkanlığım sırasında da birçok siyasetçiyle tanışma imkânım oldu. Bu da alışılmış beşere çok değişik bir bakış zaviyesi veriyor.
İmajını ve amaçlarını asla kaybetmedi
Sivil toplum çalışmalarınızda TEV’in başka bir yeri var.
Ticarette, endüstride, odalarda birçok faaliyette bulundum. Hepsinin natürel ki bana verdiği bir değer var. Ancak benim yaptığım işler içinde en kıymetlisinin ve bana en çok gurur vereninin TEV çalışmalarım olduğunu söylemek istiyorum. Tabiatiyle büyük bir teşkilat. Çok vakit alıyor ancak beşere verdiği haz çok farklı. Bizden burs alan insanların sonradan gelip de bizimle birlikte kendilerinden sonra geleceklere hizmet etmeyi istemeleri çok kıymetli. 1967’de kurulduğundan bu yana 250 binden fazla burs vermiş vaziyetteyiz. 30’dan fazla eğitim kuruluşunu Türk eğitimine sunduk. İmajını ve maksatlarını asla kaybetmemiş olan çok kıymetli bir kuruluştur TEV. Türk gencinin eğitimi için çalışmaya devam etmektedir.
TEV’e dair bir anınızı anlatabilir misiniz?
Merhum Vehbi Koç Türkiye’nin her tarafından 202 iş insanını ve o kentteki kanaat başkanlarını bir ortaya getirip bu türlü bir yapı oluşturmuş ve bütün Türkiye’ye yaymış. Benim merhum pederim de kurucularından biriydi.
Vehbi Beyefendi bir yemekte bana TEV’in idare şurasına girmemi teklif etti. ‘Hay hay efendim’ dedim. O yemekte o zamanki Türk Eğitim Vakfı’nın idare şurası da vardı. Divan Otel’de yemek yiyoruz. “Sen geleceksin burada parasız görev yapacaksın” dedi. ‘Peki’ dedim. “Bazı katkıların da olacak” dedi. ‘Peki, efendim, nasıl isterseniz’ dedim. Orada vakfın müdürü arkadaşımız da vardı, sonradan vefat etti. Onu çağırıp “Sen bir şey isteyecektin, çabucak Rona’dan iste” dedi. Bizim bir hanımız vardı. Handa Balıkesir şubesinin açılmasını istiyordu kendisi. “Hemen burada kontrat yapın ve kontrata da kira bedeli yazmayın” dedi. Böylelikle idare konseyine girmiş olduk.
İnşallah bu sene içinde birinci kez Londra’da TEV’in temsilciliğini açacağız. Bu, bir birinci. Bunu çok önemsediğimi söz etmek istiyorum bu vesileyle.
Sanayiciliğe dair enteresan bir hatıranız var mı?
Son yaptığımız iki yatırım da nedense Türkiye’nin içinde olduğu değerli kriz vakitlerine denk geldi. Balıkesir’de güç alanında bir fabrikanın planlamasını yaptık ve yatırıma başladık. Bir kısmı için de bir kredi mutabakatı yapmıştık. Temel attığımız vakit 2007-2008 krizi patladı. Ondan sonra hayli bir uykusuz vakitler geçirdik. Dünyadaki krizin bir kesimiydi fakat bize de etki etmişti. Orada tereddüt ettik ancak devam kararı aldık. Devam etmemizde bugün hâlâ görevde olan kimi bankacı arkadaşlarımızın takviyesi oldu. Bizi cesaretlendirdiler. Devam ettik ve yeterli de bir sonuç aldık. 2016 yılında bir yatırım kararı verdik. Bu da 2017 yılındaki krize denk geldi. Onu da birebir halde atlattık. Bunu şunun için söylüyorum. Bankacıların sanayicileri tam desteklemediği çok söylenir. Faizlerin yüksekliğinden ötürü endüstricinin istediği kadar kredi alamadığı yahut aldığı krediyi ödemekte zorluk çektiği durumlar olabilir. Biz endüstrici olarak kıymetli takviyeler gördük. 12 sene lider olmak üzere 18 yıl kadar Yapı Kredi’nin idare konseyinde bulunduğum için bankacı şapkam da var. Orada da bankacı arkadaşlarımızın sanayicileri itham ettiklerine şahit oldum. Bunun da her vakit yanlışsız olmadığını ve hepimizin tıpkı gemide olduğunu tabir etmek istiyorum.
İş hayatınızda aldığınız kıymetli bir dersi paylaşabilir misiniz?
Evvelce Amerika’ya gidiş geliş bugünkü kadar kolay değildi. Okumaya gittim ve beş sene geri dönmedim. Türkiye’yi de pek bilmiyordum. Geri dönüp işe başladığım vakit işlerimiz ortasında madencilik de vardı. Madenlerde giyilecek cinsten bir gocuk almam gerekiyordu. Nerede satılır bunlar dedim. Bana Karaköy’de bir yer söylediler. Gittim, gayrimüslim bir vatandaşımıza ilişkin ufak bir dükkân. Alacağımız eşyadan iki kalite mal vardı. Hesaplı olanı seçecekken bu beyefendi dedi ki ben sana bir nasihat vereyim fakat bir koşulla veririm, bu kıymetliyi alacaksın. Tamamsa nasihati söyleyeyim dedi. Tamam dedim. Hiç unutma ki ucuz devamlı olarak değerlidir dedi. Ben bunu birinci kez duymuştum ve çok hoşuma gitti. Ondan sonraki yatırımlarda yahut yapacağım işlerde devamlı olarak biraz daha fiyatlı olsa dahi düzgün kalite gereç kullanmanın, güzel kaliteli beşerlerle çalışmanın değerini her vakit için aklımda tuttum ve bu beyefendiyle onun vefatına kadar temasım devam etti.
Vehbi Koç: “Sen benden güçlü misin?”
Merhum Vehbi Beyefendi ile öteki anılarınız var mı?
Gerek ailem bakımından, gerek kendi çalışmalarım bakımından merhum Vehbi Koç ile münasebetlerim olmuştu. Kendisi 1985 yılında Dünya İş Adamı olarak seçilmişti. Ödül merasimi Hindistan’da gerçekleşecekti. Bizim bu mevzuda Dünya Odalar Federasyonu olarak çok dayanağımız olmuştu. Otel lobisinde merasimin başlamasını beklerken servis yapıldı bize. Kalkarken kendisi içilenlerin fiyatını ödemek istedi. Efendim müsaade ederseniz ben size konut sahipliği yapayım dedim. Şöyle döndü baktı bana, “Sen benden güçlü misin?” dedi. Söylenecek kelam kalmamıştı. Bir defasında de Nakkaştepe’ye yeni taşındığı vakit kendisini tebrike gitmiştim. Dedim ki ‘efendim kentin içinde bu türlü bir yer, ne kadar hoş. Hem de yeşillikler içinde’. “O yeşillikler için kaç kişi çalışıyor biliyor musun?” dedi. Fakat efendim dedim ne hoş işte. “Ne kadar su masrafı var biliyor musun?” dedi. Bana önderlik yapan bir insandı her vakit için. Bu anılarımızı unutamam.
İşadamları olarak birinci kere Özal vaktinde yurt dışına götürüldük
DEİK’in kuruluş yıllarına dönersek…
1980’den evvelki durumla 1980’den sonraki durumun ne kadar farklı olduğunu burada bir defa daha tabir etmek istiyorum. 1980’den sonra özel bölüm olarak kendi yükümüzü hissedebildik. Yani Türk iktisadı içindeki değerimizi hissedebildik ve birinci kere biz işadamları olarak toplu olarak merhum Turgut Özal vaktinde organize olarak yurt dışına götürüldük. Kendisi, bakanları, bürokratları ve iş adamlarından oluşan bir uçak dolusu beşerle yapılan temasların ne kadar kıymetli olduğunu görmek imkanım oldu. Kulakları çınlasın Ali Coşkun’la bir arada beni çağırdı merhum Özal. Ali Coşkun o vakit TOBB Lideri idi, ben de idare şurasında muhasip üyeydim. Dedi ki “Böyle Japonya’da ve Güney Kore’de dış ekonomik ilgileri organize eden yarı resmi kuruluşlar var, bu türlü bir yapı kurun ve ihracatı bu kuruluş organize etsin”. Oturduk çalıştık, tertip şemasını yaptık, bütçesini vs. hazırladık, kendisi gördü, kabul etti ve DEİK’in kuruluşu da o biçimde gerçekleşti.
Doğan Selçuk Öztürk/Dünya Gazetesi